本記事では、三角関数の微分について導出過程を示します。
対象読者:高校生
必要な知識:高校数学 三角関数、微分、極限

三角関数の微分
三角関数微分として、以下の式が成立します。
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x=\cos x \tag{1}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x=-\sin x \tag{2}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \tan x=\frac{1}{\cos ^2 x} \tag{3}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{1}{\tan x}=-\frac{1}{\sin ^2 x} \tag{4}
\sin xの微分(Eq. (1)の導出)
微分の定義より、\sin xの微分は以下の式で与えられます。
微分の定義
\frac{\mathrm{d}f}{\mathrm{d}x} = \lim _{h \to 0} \frac{f(x+h)-f(x)}{h} \tag{1-1}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x = \lim _{h \to 0} \frac{\sin (x+h) – \sin (x)}{h}
三角関数の加法定理を用いると、分数部分は以下のように変形できます。
三角関数の加法定理
\sin (x+y) = \sin x \cos y+\cos x \sin y \tag{1-2}
\begin{eqnarray} \frac{\sin (x+h) – \sin (x)}{h} &=& \frac{\sin x \cos h + \cos x \sin h – \sin x}{h} \\ &=& \frac{\sin x \left( \cos h-1 \right) + \cos x \sin h}{h} \\ &=& \sin x \frac{ \left( \cos h-1 \right)}{h}+\cos x \frac{ \sin h}{h} \\ \end{eqnarray}
三角関数の相互関係式を変形すると以下の式が得られます。
三角関数の相互関係式
\sin ^2 x + \cos ^2 x = 1 \tag{1-3}
\begin{eqnarray} \sin ^2 x + \cos ^2 x &=& 1 \\ \cos ^2 x -1 &=& – \sin ^2 x \\ \left( \cos x -1 \right)\left( \cos x +1 \right) &=& – \sin ^2 x \\ \cos x -1 &=& – \frac{\sin ^2 x}{\cos x +1} \\ \end{eqnarray}
この式を用いて、式を変形します。
\begin{eqnarray} \frac{\sin (x+h) – \sin (x)}{h} &=& \sin x \frac{ \left( \cos h-1 \right)}{h}+\cos x \frac{ \sin h}{h} \\ &=& – \sin x \frac{1}{h}\frac{\sin ^2 h}{\cos h +1}+\cos x \frac{ \sin h}{h} \\ &=& – \sin x \frac{\sin h}{h}\frac{\sin h}{\cos h +1}+\cos x \frac{ \sin h}{h} \\ \end{eqnarray}
三角関数の極限を用いると、Eq. (1)が導かれます。
三角関数の極限
\lim_{x \to 0} \frac{\sin x}{x} = 1 \tag{1-4}

\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x &=& \lim _{h \to 0} \frac{\sin (x+h) – \sin (x)}{h} \\ &=& \lim _{h \to 0} \left\{ – \sin x \frac{\sin h}{h}\frac{\sin h}{\cos h +1}+\cos x \frac{ \sin h}{h} \right\} \\ &=& – \sin x \cdot 1\frac{0}{1 +1}+\cos x \cdot 1 \\ &=& \cos x \\ \end{eqnarray}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x=\cos x \tag{1}
\cos xの微分(Eq. (2)の導出)
微分の定義(Eq. (1-1))より、\cos xの微分は以下の式で与えられます。
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x = \lim _{h \to 0} \frac{\cos (x+h) – \cos (x)}{h}
三角関数の加法定理を用いると、分数部分は以下のように変形できます。
三角関数の加法定理
\cos (x+y) = \cos x \cos y – \sin x \sin y \tag{2-1}
\begin{eqnarray} \frac{\cos (x+h) – \cos (x)}{h} &=& \frac{\cos x \cos h – \sin x \sin h – \cos x}{h} \\ &=& \frac{\cos x \left( \cos h-1 \right) – \sin x \sin h}{h} \\ &=& \cos x \frac{ \left( \cos h-1 \right)}{h} – \sin x \frac{ \sin h}{h} \\ &=& – \cos x \frac{1}{h}\frac{\sin ^2 h}{\cos h +1} – \sin x \frac{ \sin h}{h} \\ &=& – \sin x \frac{\sin h}{h}\frac{\sin h}{\cos h +1} – \sin x \frac{ \sin h}{h} \\ \end{eqnarray}
三角関数の極限(Eq. (1-4))を用いると、Eq. (2)が導かれます。
三角関数の極限
\lim_{x \to 0} \frac{\sin x}{x} = 1 \tag{2-2}

\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x &=& \lim _{h \to 0} \frac{\sin (x+h) – \sin (x)}{h} \\ &=& \lim _{h \to 0} \left\{ – \sin x \frac{\sin h}{h}\frac{\sin h}{\cos h +1} – \sin x \frac{ \sin h}{h} \right\} \\ &=& – \sin x \cdot 1 \frac{0}{1+1} – \sin x \cdot 1 \\ &=& – \sin x\\ \end{eqnarray}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x=-\sin x \tag{2}
\tan xの微分(Eq. (3)の導出)
三角関数の関係式と関数の分数の微分より、\tan xの微分は以下の式で与えられます。
三角関数の関係式
\tan x = \frac{\sin x}{\cos x} \tag{3-1}
関数の分数の微分
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\frac{f(x)}{g(x)}=\frac{\frac{\mathrm{d}f}{\mathrm{d}x}g- f\frac{\mathrm{d}g}{\mathrm{d}x}}{g^2} \tag{3-2}

\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \tan x &=& \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{\sin x}{\cos x} \\ &=& \frac{1}{\cos ^2 x} \left\{ \left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\sin x \right) \cos x – \sin x\left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x \right) \right\} \\ \end{eqnarray}
三角関数の微分(Eqs. (1, 2))と三角関数の相互関係式(Eq. (1-3))を用いると、Eq. (3)が導かれます。
\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \tan x &=& \frac{1}{\cos ^2 x} \left\{ \left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\sin x \right) \cos x – \sin x\left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \cos x \right) \right\} \\ &=& \frac{1}{\cos ^2 x} \left\{ \cos x \cos x + \sin x \sin x \right\} \\ &=& \frac{1}{\cos ^2 x} \left\{ \cos ^2 x + \sin^2 x \right\} \\ &=& \frac{1}{\cos ^2 x} \\ \end{eqnarray}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \tan x=\frac{1}{\cos ^2 x} \tag{3}
1/\tan xの微分(Eq. (4)の導出)
三角関数の関係式(Eq. (3-1))と関数の分数の微分(Eq. (3-2))より、1/\tan xの微分は以下の式で与えられます。
\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{1}{\tan x} &=& \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{\cos x}{\sin x} \\ &=& \frac{1}{\sin ^2 x} \left\{ \left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\cos x \right) \sin x – \cos x\left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x \right) \right\} \\ \end{eqnarray}
三角関数の微分(Eqs. (1, 2))と三角関数の相互関係式(Eq. (1-3))を用いると、Eq. (3)が導かれます。
\begin{eqnarray} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{1}{\tan x} &=& \frac{1}{\sin ^2 x} \left\{ \left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\cos x \right) \sin x – \cos x\left(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \sin x \right) \right\} \\ &=& \frac{1}{\sin ^2 x} \left\{ – \sin x \sin x – \cos x \cos x \right\} \\ &=& – \frac{1}{\sin ^2 x} \left\{ \sin ^2 x + \cos^2 x \right\} \\ &=& – \frac{1}{\sin ^2 x} \\ \end{eqnarray}
\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \frac{1}{\tan x}=-\frac{1}{\sin ^2 x} \tag{4}
関連ページ
高校生向け数学記事の一覧
